قضویه

از معتزله.

ایشان پیروان قاضی عبدالجبار معتزلی می باشند.

دکتر حسین صابری می نویسد: «قاضی را باید بحق احیاگر اندیشه های معتزلی در سده پسین دانست. نام کامل او عبدالجبار بن احمد بن خلیل بن عبدالله است. قاضی در علم حدیث و نیز عقاید صاحب نظر بوده است. او با ابواسحاق اسفراینی شیخ اشاعره در آن روزگار معاصر است و مناظره ای را میان آن دو نقل کرده اند، گرچه در گزارش اهل سنت ابواسحاق اسفراینی و در گزارش طرفداران اندیشه اعتزال قاضی عبدالجبار پیروز این میدان بوده است. قاضی عبدالجبار تعالیم معتزلی را از عبدالله بن عباس رامهرمزی که خود از اصحاب ابوعلی جبایی است و از ابواسحاق ابراهیم بن عیاش بصری که شاگرد ابوهاشم است و نیز از ابوعبدالله حسین بن علی بصری که از شاگردان علی بن خلاد و ابوهاشم بوده، فرا گرفته است. ابوالحسین بصری (م:436هـ. ق)، ابن متویه حسن بن احمد (م:486هـ. ق) و نیز علی بن حسین موسوی مشهور به سید مرتضی علم الهدی (م:436هـ. ق) صاحب کتاب الشافی فی الامامة که آن را در نقض آراء استاد خود و در زمینه اثبات امامت بر مسلک امامیه نوشته است از شاگردان مشهور قاضی عبدالجبار هستند. شمار آثار وی به هفتاد اثر می رسد و از جمله مهمترین آن ها باید از المغنی فی اصول الدین (المغنی فی ابواب التوحید و العدل) یاد کرد که جلد بیستم این کتاب به مسأله امامت اختصاص یافته و مؤلف در آن در طی دو بخش به نقد دیدگاه امامیه در باب امامت، نفی وجوب آن، نفی وجوب نص در امام، نفی ادله حاکی از وجود نص بر امام می پردازد و سپس به صفات امام و شیوه عقد امامت می پردازد و آن گاه از امامت ابوبکر و خلیفگان پسیین سخن به میان می آورد و مطاعن شیعه بر ضد آنان را نقد و دفع می کند. برخلاف آن که در دیگر مباحث عقلی میان شیعه و معتزله اختلاف مهمی دیده نمی شود، این عرصه یکی از مهمترین عرصه های اختلاف این دو طایفه هم مسلک است و از همین روی برخی از آثار شیعه نیز صریحاً یا تلویحاً به نقد دیدگاه ها و سخنان قاضی عبدالجبار در این زمینه پرداخته است که از آن جمله می توان از الشافی فی الامامة سید مرتضی علم الهدی یاد کرد. »