عامّه

احمد بن یحیی بن مرتضی زبیدی از ابوالقاسم ابوالقاسم بلخی نقل می کند که: «فرقه های امّت شش فرقه می باشند: شیعه، خوارج، معتزله، مرجئه، عامّه، حشویه». ابوالحسن اشعری نیز می نویسد: «مسلمانان ده صنفند: شیع، خوارج، مرجئه، معتزله، جَهمیه، ضراریه، حسینیه (نجاریه)، بکریه، عامّه، اصحاب حدیث و کلابیه».

نمی توان به طور قطع و یقین مصداق این فرقه را بدست آورد ولی ممکن است بگوئیم فرقه های مختلفی که به اسلام منسوبند، همه از عامه خارج شده اند و به عبارت دیگر، مسلمین به عقاید واضحه اسلامی عقیده داشتند، نماز می خواندند و روزه می گرفتند، درحالی که هیچ رنگی از مذاهب مذکوره در آن ها نبود، گرچه عده زیادی به قدیمی ترین مذهب اسلامی که همان تشیع باشد معتقد بودند، اما در بیشتر اوقات اثری بر آن مترتب نبوده است. چرا که ولایت علی علیه السلام از زمره واجباتی بوده که اکثریت امت در دهه های آخر قرن اول و اوائل قرن دوم هجری قمری از آن خبر نداشتند. مذهب خوارج نیز در همه مردم رسوخ نداشت، همچنین معتزله و حشویه هم هنوز ظهور نکرده بودند، اندیشه مرجئه هم رونقی نداشته است و نیز در این ایام هنوز کسی اجازه نوشتن اخبار رسول الله صلی الله علیه و آله را نداشته است. و فرقه های دیگر نیز هنوز به وجود نیامده، و هنوز مؤسس های آن ها به دنیا نیامده بودند، و در چنین محیطی، مردم مسلمان بودند و مذهبی نیز نداشته اند. شاید بتوان گفت مراد ابوالقاسم بلخی و ابوالحسن اشعری از عامه، همین توده های مردم بوده است.

البته در کلام اشعری جای این احتمال هست که عامه مصحف عبّاد باشد، چرا که اشعری پس از این که اجمالاً این فرق را مورد اشاره قرار می دهد ـ پیش از ذکر مذهب اهل حدیث و پس از ذکر بکریه ـ قول نسّاک (به معنای عُبّاد) را ذکر می کند و این درحالی است که ابن ندیم نیز در کتاب الفهرست بابی برای عُبّاد و زُهّاد و کتب آن ها عنوان کرده و آنان را در مقابل دیگر فرقه ها قرار داده است.