حجاز

از دایره المعارف فرق اسلامی
پرش به: ناوبری، جستجو

حِجاز نام تاریخی ناحیه غرب شبه جزیره عربستان است. این ناحیه، زادگاه اسلام و محل قرار گرفتن کعبه است و شهرهای مهم مذهبی مکه و مدینه در این ناحیه قرار دارند.[۱]

واژه حجاز بمعنای «حائل و میانگیر» است و از این رو به آن این نام را داده‌اند که به صورت رشته‌کوه تپه‌مانندی میان دو سرزمین تهامه (غور) و نجد واقع شده‌است که اولی سرزمینی پست در امتداد کناره دریای سرخ و دومی سرزمینی بلند در داخله عربستان است.[۲]

سرزمین حجاز همانند دیگر مکان‌های شبه جزیره عربستان بسیار خشک و کم‌آب است از این رو مناطق زیست‌پذیر دائمی در آن کم بوده‌است. در هنگام ظهور اسلام فقط چند شهر مکه، مدینه، طائف و خیبر از مراکز آباد و مسکونی حجاز به شمار می‌آمد ولی اکنون حجاز بخش آباد و پرجمعیت کشور پادشاهی عربستان را تشکیل می‌دهد.

حجاز سرزمین بزرگی است که از سوی شمال به فلسطین و از سوی باختر به دریای سرخ و از جانب جنوب به منطقه ٔ عسیر در یمن و از سوی خاور به بیابان‌های نجد و شمر و برالشام محدود می‌شود. بخشی از شمال سرزمین تهامه که جزئی از حجاز به شمار می‌آید بیابانی ریگزار با کوه‌هایی سنگلاخی و خشک و بی‌گیاه است و از این رو بطلمیوس و دیگر جغرافی‌دانان یونان باستان این بخش را «آرابیا پتریا» یعنی عربستان سنگلاخ می‌خواندند.[۳]

کوه‌های تهامه حجاز از نیمه شمالی کوهستان سرات (سراة) تشکیل شده و بلندترین نقطه‌اش در مسافت دوازده ساعتی خاور مکه قرار گرفته که «جبل کرا» نام دارد و ارتفاع قله آن از سطح دریا به ۲۰۰۰ متر می‌رسد، و این کوه برخلاف دیگر قسمتهای کوهستان سرات سرسبز است.[۴]

در زمان‌های قدیم بخش پرجمعیت‌تر حجاز بخش شمالی آن بود که زادبوم قوم ثمود به‌شمار می‌آمد و در دیگر بخش‌های حجاز نیز مردمان عمالقه و طسم و در جهت مکه قوم جرهم می‌زیستند.[۵]


منابع

  • دکتر: شامی، یحیی، (موسوعة المدن العربیة والاسلامیة) ، دارالفکر العربی، بیروت، چاپ سال ۱۹۹۳ میلادی به (عربی).
الگو:پانویس
  1. دانشنامه اسلام (EI). سرواژه حجاز.
  2. دانشنامه اسلام (EI). سرواژه حجاز.
  3. لغتنامه دهخدا: حجاز.
  4. دهخدا: حجاز.
  5. دهخدا: حجاز.