اسماعیلیه خالص

فرقة اول از اسماعیلیه.

رک: اسماعیلیه ـ الف.

دائرة المعارف بزرگ اسلامی می نویسد: « حسن بن موسی نوبختی و سعد بن عبدالله اشعری اسماعیلیه خالص ه را با خطّابیه، پیروان ابوالخطّاب محمد بن ابی زینب غالی شیعی یکی می دانند. این دو که به طور کلی بر تأثیر خطّابیه بر شکل گیری اسماعیلیه تأکید دارند، یادآور می شوند که پس از مرگ ابوالخطّاب محمد بن ابی زینب شماری از خطابیان به پیروان محمد بن اسماعیل بن جعفر الصادق ملحق گشتند و سرانجام، مدعی شدند که روح ابوالخطاب در محمد بن اسماعیل بن جعفر الصادق حلول کرده است. در امّ الکتاب نیز که اصل متن عربی آن احتمالاً در نیمه دوم قرن 2 هجری قمری در میان گروه مخمّسه از غلات شیعه در جنوب عراق تدوین یافته، و در قرون بعدی به کتابخانه های خصوصی اسماعیلیان نزاری در پامیر و بدخشان راه پیدا کرده، از خطّابیه به عنوان بنیان گذاران مذهب اسماعیلی نام برده شده است. شماری از منابع متأخر نیز از رابطه نزدیک خطابیان و اسماعیلیان نخستین سخن گفته اند. ماهیت دقیق روابطی که احتمالاً بین اسماعیلیه خالص ه و مبارکیه از یک سو، و این گروه های نخستین اسماعیلی و خطّابیه از سوی دیگر وجود داشته، نامعلوم است. ولی مسلّم است که نخستین گروه های اسماعیلی در محیط شیعیان امامی در جنوب عراق، خاصه کوفه که در آن خطّابیه و غلات شیعی دیگر نیز فعالیت داشتند ـ ظاهر شدند و دهه های نخستین حیات مستقل خود را نیز در همان جا گذراندند. »