|
|
| (۲ نسخهٔ میانی توسط کاربر مشابهی که نشان داده نشده) |
| سطر ۱: |
سطر ۱: |
| − | {{coord|۳۶|۱۱|۲۸|N|۴۴|۰|۳۳|E|type:city_region:IQ|display=title}}
| |
| − | {{جعبه شهر عراق
| |
| − | |نام‌رسمی= اربیل - هه‌ولێر
| |
| − | |عرض‌جغرافیایی = ۳۶٫۱۱۲۸
| |
| − | |طول‌جغرافیایی = ۴۴٫۰۳۳
| |
| − | |تصویر=
| |
| − | |اندازه‌تصویر= ۲۵۰
| |
| − | |برچسب‌تصویر=
| |
| − | |استان= اربیل
| |
| − | |شهرستان=
| |
| − | |نام‌محلی=هه‌ولێر
| |
| − | |نام‌های‌قدیمی=
| |
| − | |سال‌شهرشدن=
| |
| − | |جمعیت =۱٫۰۲۵٫۰۰۰<ref>http://www.citypopulation.de/Iraq.html</ref>
| |
| − | |رشدجمعیت=
| |
| − | |تراکم‌جمعیت=
| |
| − | |زبان=
| |
| − | |مذهب= سنی شافعی
| |
| − | |مساحت=
| |
| − | |ارتفاع=
| |
| − | |میانگین‌دما=
| |
| − | |میانگین‌بارش‌سالانه=
| |
| − | |شمارروزهای‌یخبندان=
| |
| − | |شهردار=
| |
| − | |ره‌آورد=
| |
| − | |پیش‌شماره=
| |
| − | |وب‌گاه=
| |
| − | |جمله‌خوشامد=
| |
| − | |پانویس=}}
| |
| − | [[پرونده:ارگ اربیل، هوایی.jpg|بندانگشتی|چپ|340px|دید هوایی از شهر اربیل که در آن [[ارگ اربیل]] در وسط دیده می‌شود.]]
| |
| | '''اَربیل''' ({{زبان-کردی|هه‌ولێر}}،<ref>واژه «هه‌ولیر» تحریف گفتاری از همان واژه اربیل است. در زبان کردی سورانی در برخی نام‌ها [[جایگشت]] ایجاد می‌شود و ب به واو تبدیل می‌شود. مانند: برف/وفر، اربیل/هه‌ولیر...</ref> Hewlêr، با تلفظ: هاؤلِر، {{زبان-عربی|أربیل}}) یکی از شهرهای [[کردستان عراق]] و مرکز [[استان اربیل]] است. [[مختصات جغرافیایی]] آن ۳۶٫۱۲ شمالی و ۴۴٫۰۱ شرقی است و در ۸۰ کیلومتری شرق [[موصل]] قرار گرفته‌است. | | '''اَربیل''' ({{زبان-کردی|هه‌ولێر}}،<ref>واژه «هه‌ولیر» تحریف گفتاری از همان واژه اربیل است. در زبان کردی سورانی در برخی نام‌ها [[جایگشت]] ایجاد می‌شود و ب به واو تبدیل می‌شود. مانند: برف/وفر، اربیل/هه‌ولیر...</ref> Hewlêr، با تلفظ: هاؤلِر، {{زبان-عربی|أربیل}}) یکی از شهرهای [[کردستان عراق]] و مرکز [[استان اربیل]] است. [[مختصات جغرافیایی]] آن ۳۶٫۱۲ شمالی و ۴۴٫۰۱ شرقی است و در ۸۰ کیلومتری شرق [[موصل]] قرار گرفته‌است. |
| | جمعیت این شهر در سال [[۲۰۰۹ (میلادی)]] ۲٬۲۹۳٬۸۳۹ نفر برآورد شده‌است. قدمت شهرنشینی در این شهر به ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد<ref name='RP'>{{Cite web|title=Czech archaeologists uncover Stone Age tools in Arbil, Iraq|publisher=[[Radio Prague]]|date=۱۷-۰۳-۲۰۱۰|url=http://www.radio.cz/en/section/czechstoday/czech-archaeologists-uncover-stone-age-tools-in-arbil-iraq|accessdate=۰۸-۱۲-۲۰۱۰}}</ref>{{مدرک|منبع معتبرتری لازم است}} و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای مسکون دنیاست.<ref name='RP'/>{{مدرک|منبع معتبرتری لازم است}} | | جمعیت این شهر در سال [[۲۰۰۹ (میلادی)]] ۲٬۲۹۳٬۸۳۹ نفر برآورد شده‌است. قدمت شهرنشینی در این شهر به ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد<ref name='RP'>{{Cite web|title=Czech archaeologists uncover Stone Age tools in Arbil, Iraq|publisher=[[Radio Prague]]|date=۱۷-۰۳-۲۰۱۰|url=http://www.radio.cz/en/section/czechstoday/czech-archaeologists-uncover-stone-age-tools-in-arbil-iraq|accessdate=۰۸-۱۲-۲۰۱۰}}</ref>{{مدرک|منبع معتبرتری لازم است}} و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای مسکون دنیاست.<ref name='RP'/>{{مدرک|منبع معتبرتری لازم است}} |
| | | | |
| | نام اربیل بر اساس قواعد زبان کردی با [[قلب آوایی]] روبه‌رو شده و توسط کردها به صورت «هه‌ولیر» تلفظ می‌شود.<ref>Khan, Geoffrey. 1999. [http://books.google.cz/books?id=we7Q1AxbiOYC&pg=PA2&lpg=PA2&dq=hawler+metathesis&source=bl&ots=4Dfj9e_iZD&sig=MzvV-fBuylNL9J2p2YAjQTNm1to&hl=en&sa=X&ei=XhdQUfjiFPT44QSehIDABQ&redir_esc=y#v=onepage&q=hawler%20metathesis&f=false A grammar of neo-Aramaic: the dialect of the Jews of Arbel]. Boston, MA: Brill Academic Publishers. p.2.</ref> (مقایسه شود با حه‌مه که تلفظ کردی محمد است یا وه‌فر که شکل کردی برف است){{مدرک}} | | نام اربیل بر اساس قواعد زبان کردی با [[قلب آوایی]] روبه‌رو شده و توسط کردها به صورت «هه‌ولیر» تلفظ می‌شود.<ref>Khan, Geoffrey. 1999. [http://books.google.cz/books?id=we7Q1AxbiOYC&pg=PA2&lpg=PA2&dq=hawler+metathesis&source=bl&ots=4Dfj9e_iZD&sig=MzvV-fBuylNL9J2p2YAjQTNm1to&hl=en&sa=X&ei=XhdQUfjiFPT44QSehIDABQ&redir_esc=y#v=onepage&q=hawler%20metathesis&f=false A grammar of neo-Aramaic: the dialect of the Jews of Arbel]. Boston, MA: Brill Academic Publishers. p.2.</ref> (مقایسه شود با حه‌مه که تلفظ کردی محمد است یا وه‌فر که شکل کردی برف است){{مدرک}} |
| − |
| |
| − | == ریشه یابی نام ==
| |
| − | ۱. نام آن از ریشهٔ [[سامی]] «اربع ئیلا» به معنای «چهار ایزد» است. نام امروزی کردی آن یعنی ''هه‌ولیر'' هم دگرگون‌شدهٔ همان واژهٔ اربیل است. اربیل در زمان [[آشوریان]] مرکز دینی مهمی برای آیین پرستش ایزد [[ایشتار]](اشتاروت)<ref>Ishtar,Eshtarut</ref> بود.
| |
| − |
| |
| − | ۲. نام «اربیل» از دو بخش تشکیل شده، بخش اول آن (ار) به معنای آریایی، و بخش دوم آن (بیل) یا ویل به معنای شهر است؛ با توجه به ساکنان کرد نژاد و کرد زبان این شهر، نام آن یعنی شهر آریایی. البته در خور یادآوری است که پسوند ویل یا بیل به معنای شهر یکی از پسوندهای بسیار پرکاربرد در تمامی زبانهای هند و اروپایی است، و با واژه ville (شهرستان در زبان فرانسه) و Village (روستا در زبان انگلیسی) هم ریشه می‌باشد؛ در زیر چند نمونه از آن بیان می‌شود:
| |
| − | اربیل، خزرویل، وندویل (ایران)، الفورویل، شربورگ-اکتوویل، ابوویل (فرانسه) نشویل، براونزویل، ناکسویل، هانتسویل (آمریکا).
| |
| − |
| |
| − | == تاریخ ==
| |
| − | === دوران باستان ===
| |
| − | [[پرونده:Hewler.jpg|بندانگشتی|چپ|340px|ارگ باستانی اربیل.]]
| |
| − | اربیل شهری بسیار باستانی است که در زمان [[آرامی|آرامیها]] بنیان گذاشته شد.
| |
| − | منطقهٔ اربیل در طی سده‌ها بخشی از شاهنشاهی ایران [[هخامنشی]] را تشکیل می‌داد و مدتی نیز به دست نیروهای اسکندر مقدونی افتاد. پس از آن [[اشکانیان]] و [[ساسانیان]] طی سده‌های پیاپی بر آن فرمانروایی کردند.
| |
| − |
| |
| − | [[جنگ گوگمل]] که در آن اسکندر مقدونی، [[داریوش سوم]] را در سال ۳۳۱ پ. م. شکست داد، در جایی حدود صد کیلومتری غرب اربیل رخ داد.
| |
| − |
| |
| − | === دوران بگتگینیان ===
| |
| − | در سده پنجم هجری زینالدین علی کوچکبنبگتگین از صاحب منصبان [[ترکمان]] امیر زنگی به خاطر شرکت در نبردهای آن امیر در کردستان، تملک نواحیای را به مرکزیت اربیل به دستآورد. مظفرالدین گوکبوری فرزند زینالدین که توسط قایماز حاکم اربیل به نفع برادر جوانترش زینالدین یوسف بیرون راندهشدهبود، پس از همکاری با [[صلاح‌الدین ایوبی]] در [[جنگ‌های صلیبی]] در ۵۸۶ هجری به اربیل آمد، وی عملاً به عنوان رئیس [[دودمان زنگیان|زنگیان]] به مدت چهل و چهار سال سراسر ایالت اربیل را در دست داشت، وی به امور عامالمنفعه در اربیل اهتمام داشت، چندین مدرسه، [[خانقاه]]، بیمارستان و نوانخانه ساخت و موقوفات بسیاری بنا نهاد. گویا نخستین بار در زمان وی عید مولود نبی به طور رسمی برگزار شده‌است. در زمان وی دانشمندان و نویسندگان بسیاری به اربیل آمدهاند، در همه این کارها وزیرش که به مستوفی اربیل مشهور است وی را یاری میکرده، کتاب تاریخ اربیل نیز نوشته همان وزیر است. وی در کنار اربیل که همواره به عنوان شهری [[مسیحی]] شناخته می‌شد شهری تازه بنانهاد و هر دو شهر را به مراکز ثابت [[اسلامی]] تبدیل کرد، این فضا تا ۶۳۴ هجری که اربیل بر اثر یورش [[مغولان]] ویران شد ادامهیافت.<ref name="کاهن">{{پک|کاهن}}</ref>
| |
| − |
| |
| − | === دوران معاصر معاصر ===
| |
| − | شهر امروزی اربیل بر روی تپه‌ای باستانی قرار دارد. بر روی آن تپه، دیوارها و بقایای یک دژ [[عثمانی]] به چشم می‌خورد. در سده‌های میانه اربیل به یک کانون بازرگانی بر جاده میان [[بغداد]] و موصل تبدیل شد و امروزه نیز با قرار داشتن در مسیرهای جاده‌ای و ریلی از اهمیت زیادی برخوردار است.
| |
| − |
| |
| − | مجلس [[کردستان عراق|منطقه خودگردان کردستان]] از سال‌ها پیش در شهر اربیل تشکیل می‌شد، ولی کنترل آن تا زمان شورش کردها در پایان [[جنگ خلیج فارس]]، عملآ در دست [[صدام حسین]] بود. در سال۱۹۹۱ میان دو حزب اصلی کردها یعنی [[حزب دموکرات کردستان عراق]] و [[اتحاد میهنی کردستان]] جنگی درگرفت و مجلس نامبرده منحل شد. حزب دموکرات با کمک [[صدام حسین]] در سال ۱۹۹۶ اربیل را در دست گرفت.
| |
| − | پس از سرنگونی [[صدام]] به دست نیروهای [[آمریکا|آمریکایی]]، در دهم آوریل ۲۰۰۳ اربیل شاهد جشن و سرور مردم در خیابان‌ها بود. پس از جنگ چندین بمب علیه نیروهای آمریکایی و کردها در شهر منفجر شده که شدیدترین آن انفجار بمبی در روز عید قربان در مقر هر دو حزب در شهر اربیل بود که در آن رویداد ۱۰۹ نفر جان باختند. این [[بمب‌گذاری]] را به گروه مسلح [[انصارالاسلام]] نسبت می‌دهند.
| |
| − |
| |
| − | == محله‌ها ==
| |
| − | شهر اربیل ۱۷۲ محله دارد<ref>[http://hawlergov.org/articles.aspx?page=maps&id=161 استان اربیل]</ref> که محله‌های قَلات ([[ارگ اربیل]])، خانقاه، بازار، مستوفی، مناره، تعجیل، عرب، سیداوه و سه‌تاقان هسته قدیمی این شهر را تشکیل می‌دهند.<ref>[http://hawlergov.org/articles.aspx?page=maps&id=161 نقشه محله‌های شهر اربیل]</ref>
| |
| − |
| |
| − | {{محله‌های اربیل}}
| |
| − |
| |
| − | == فرودگاه ==
| |
| − | [[فرودگاه بین‌المللی اربیل]] تا سال ۱۹۹۱ پادگان نظامی بود و در سال ۲۰۰۴ بیشتر از آن برای فرود هواپیماهای جنگی آمریکایی استفاده می‌شد. این فرودگاه در دههٔ ۲۰۰۰ میلادی رتبه بین‌المللی گرفته‌است و روزانه دست کم پانزده تا بیست پرواز خارجی را میزبانی می‌کند.
| |
| − | بسته شدن مکرر فرودگاه‌های دیگر شهرهای بزرگ عراق همچون [[بغداد]] و [[بصره]] به رونق این فرودگاه کمک کرده‌است.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/worldnews/story/2008/06/080619_mf_nk_arbil.shtml نفیسه کوهنورد، اربیل امیدوار، در آغاز راهی پر پیچ و خم] در بی‌بی‌سی.</ref>
| |
| − |
| |
| − | == مردم ==
| |
| − | پیشینه و اکثریت جمعیت اربیل را [[مردم کرد|کردها]] تشکیل می‌دهند،<ref>http://looklex.com/e.o/irbil.htm</ref> با این حال جوامعی از [[ترکمن‌های عراق|ترکمانان عراقی]] و نیز آشوری<ref>http://looklex.com/e.o/irbil.htm</ref> در اربیل سکونت دارند.<ref>http://www.minorityrights.org/5750/iraq/turkomans.html</ref><ref>[http://kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=8502#Title=ساختار سیاسی حکومت اقلیم کردستان/ مرکز مطالعاتی استراتژیک اورسام ساختار سیاسی حکومت اقلیم کردستان/ مرکز مطالعاتی استراتژیک اورسام] خبرگزاری کردپرس-بخش فارسی</ref><ref>http://www.asnoor.ir/Public/Parties/ViewParties.aspx?Code=100338</ref><ref>التاریخ السیاسی لترکمان العراق [http://issuu.com/husseinavci/docs/iraqiturkmenpoliticalhistory#download تاریخ سیاسی ترکمان العراق] - عزیز قادر صمانچی - من اصدارات المرکز الترکمانی العراقی للدراسات والبحوث- لندن - صفحه ۸۹</ref><ref>http://www.shafaaq.com/fa/shafaaq-news/news-exclusive-shafaaq/1578-2010-12-13-14-33-16.html?reset-settings</ref><ref>http://www1.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100004081810</ref>البته پیش بینی می‌شود به دلیل نا امنی در جنوب و مرکز عراق و مهاجرت کردهای دیگر نواحی به اربیل جمعیت شهر به سرعت افزایش پیدا کند.<ref>http://ar.wikipedia.org/wiki/أربيل</ref>
| |
| − |
| |
| − | == نویسندگان معروف اربیل ==
| |
| − | * [[ابن خلکان]] (۱۲۱۱–۱۲۸۲)
| |
| − | * [[عبدالله پشیو]] (۱۹۴۶)
| |
| − | * [[محمد خطیب اربیلی]]
| |
| − |
| |
| − | == ابنیه تاریخی و مکان‌های گردشی ==
| |
| − | [[پرونده:Hewler-Kurdistan.jpg|بندانگشتی|چپ|450px| اربیل]]
| |
| − | ساختمان‌های تاریخی:
| |
| − | * [[ارگ اربیل]]
| |
| − | * [[منارهٔ چولی]] (مناره مظفریه)
| |
| − | * [[تپهٔ قلیچ‌آقا]]
| |
| − | * [[بازارهای قیصریه]]
| |
| − | * منارهٔ باستانی اربیل
| |
| − |
| |
| − | مکان‌های گردشگری:
| |
| − | * منطقهٔ [[عین‌کاوه]] (محلهٔ مسیحیان)
| |
| − | * محلهٔ شاری خه‌ون (شهر رویا)
| |
| − | * فامیلی فان
| |
| − | * ماجدی مول
| |
| − | * فامیلی مول
| |
| − | * رویال مول
| |
| − | * بازارهای شهر و بازار شیخَلا
| |
| − | * پارک سامی عبدالرحمن
| |
| − | * پارک شاندر
| |
| − | * پارک شهر
| |
| − | * پارک مناره
| |
| − | * منطقهٔ [[باداوه]] {{نشان|۱}}
| |
| − |
| |
| − | == دانشگاه‌ها ==
| |
| − | * [[دانشگاه صلاح‌الدین]]
| |
| − | * [[دانشگاه پزشکی اربیل]]
| |
| | | | |
| | == پینوشت == | | == پینوشت == |
| | {{پانویس|۲}} | | {{پانویس|۲}} |
| − |
| |
| | == منابع == | | == منابع == |
| | * ویکی‌پدیای انگلیسی. | | * ویکی‌پدیای انگلیسی. |
| سطر ۱۱۰: |
سطر ۱۲: |
| | * {{پاورقی|۲}} [http://www.hobotraveler.com/120erbilhotels.shtml منبع نام هتل‌ها] | | * {{پاورقی|۲}} [http://www.hobotraveler.com/120erbilhotels.shtml منبع نام هتل‌ها] |
| | | | |
| − | {{ویکی‌سفر}}
| |
| − | {{ویکی‌انبار-رده|Arbil}}
| |
| | | | |
| − | {{استان اربیل}}
| + | |
| | [[رده:اربیل]] | | [[رده:اربیل]] |
| | [[رده:آدیابن]] | | [[رده:آدیابن]] |
