آذربایجان شرقی
الگو:دیگر کاربردها الگو:Coord الگو:جعبه استان ایران
استان آذربایجان شرقی الگو:به پارسی باستان یکی از استان‌های ایران است. این استان بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین استان ناحیهٔ شمال غربی ایران (آذربایجان) محسوب می‌شود. استان آذربایجان شرقی از سمت شمال به جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان، از سمت غرب و جنوب غرب به استان آذربایجان غربی، از سمت شرق به استان اردبیل و از سمت جنوب شرق به استان زنجان محدود شده‌است. این استان دارای آب و هوای سرد کوهستانی بوده و کلّ محدودهٔ استان را کوه‌ها و ارتفاعات تشکیل داده‌اند. مساحت استان آذربایجان شرقی ۴۵٬۴۹۱ کیلومتر مربع است که از این جهت، یازدهمین استان بزرگ ایران محسوب می‌شود. این استان محل اتصال دو رشته کوه مهم و اصلی کوه‌های ایران، یعنی البرز و زاگرس است و بلندترین نقطهٔ آن، قلهٔ کوه سهند است. مرکز استان آذربایجان شرقی، کلان‌شهر تبریز است. از شهرهای مهم و اقماری این استان می‌توان به مرند، مراغه، میانه اشاره کرد. آذربایجان شرقی رتبهٔ اول صادرات غیرنفتی در کشور را داراست.[۱] همچنین این استان امن‌ترین و کم‌جرم‌ترین استان ایران به شمار می‌رود.[۲]
محتویات
تاریخ
پیش از اسلام
استان آذربایجان شرقی در گذشته بخشی از سرزمین تاریخی ماد بوده که به «ماد کوچک» شهرت یافته بود. در زمان حکمرانی اسکندر مقدونی بر ایران در ۳۳۱ سال پیش از میلاد، شهربان منطقهٔ ماد کوچک که سرداری بهنام «آتورپات» یا «آتروپاتن» بوده، علیه اسکندر قیام کرده و با انعقاد پیمانی دست یونانیان را از آذربایجان کوتاه ساخت. اسکندر مقدونی نیز آتروپات را به شرط پیروی از امپراتوری او، در این منطقه باقی نگه داشت.[۳]
جانشینان اسکندر پس از مرگ وی به جنگ و نزاع با یک‌دیگر پرداختند و در همین دوران بود که آتروپات حاکم منطقهٔ ماد کوچک شد. نام این منطقه نیز به‌جهت تقدیر از زحمات وی در مقابل بیگانگان به «آتروپاتگان» معروف شد. بعدها نیز به نام‌های مختلفی نظیر «آذربادگان» و «آذرآبادگان» مشهور گشت.[۳]
آذرپاتکان در دورهٔ ساسانیان ساتراپ‌نشین و یکی از مهم‌ترین ایالت‌های ایران بوده که به‌جهت قرارگرفتن آتشکدههای بزرگ و مشهور نظیر آتشکدهٔ آذرگشسنب در آن به آذربایجان شهرت یافت.[۳]
پس از اسلام
با حمله مغولان و با ورود هلاکوخان، آذربایجان مرکز شاهنشاهی مغولان از خراسان تا شام شده بود. پس از مغولان، خاندان ترکان قره قیونلوها و آق قیونلوها بر این منطقه تسلط یافتند. در زمان صفویه، شاه اسماعیل اول شهر تبریز را پایتخت ایران اعلام کرد. در دوره قاجار و در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار بخشی از آذربایجان طی عهدنامه‌هایی به روسیه واگذار شد. بعد از فتحعلی شاه، شهر تبریز ولیعهد نشین شد و به این ترتیب احمد شاه، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه ومحمدعلی شاه دوران ولایت عهدی خود را در این شهر گذراندند. رضاخان در سال ۱۳۰۰ شمسی سیطره حکومت مرکزی ایران را بر این منطقه برقرار کرد. با شروع جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۰ شمسی، نیروهای شوروی وارد آذربایجان شدند. این نیروها در اردیبهشت ماه ۱۳۲۵ شمسی به دنبال طرح مسئله آذربایجان در سازمان ملل متحد، آذربایجان را تخلیه کردند.[۴]
جغرافیا
آب و هوا
استان اذربایجان شرقی به دلیل وسعت زیاد دارای آب و هوای متنوع می‌باشد به طوری که بیشترین دمای ثبت شده در شهرهای میانه و جلفا می‌باشد که مردم این شهرها دمای ۴۵ + درجه بالای صفر را تجربه کرده‌اند و همچنین کمترین دمای ثبت شده در استان و در کلیه شهرهای ایران مربوط به بستان آباد با دمای ۴۶ - درجه زیر صفر می‌باشد. میانگین بارندگی سالیانه ۲۵۰ الی ۳۰۰ میلی‌متر می‌باشد.[۵]
جغرافیای سیاسی
استان آذربایجان شرقی با ۴۵٬۴۸۱ کیلومتر مربع مساحت، حدود ۲٫۸ درصد از وسعت کل ایران را به خود اختصاص داده‌است. این استان در شمال غرب کشور و بین مدارهای ۳۶ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۲۶ دقیقهٔ عرض شمالی و نصف‌النهارهای ۴۵ درجه و ۵ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۲۲ دقیقهٔ طول شرقی جای گرفته‌است.[۶]
استان آذربایجان شرقی ۲۰۰ کیلومتر با جمهوری آذربایجان و ۳۵ کیلومتر با ارمنستان از سمت شمال مرز مشترک دارد. این استان همچنین ۴۲۰ کیلومتر با استان آذربایجان غربی از سمت غرب و جنوب غرب، ۴۰۰ کیلومتر با استان اردبیل از سمت شرق و ۱۴۵ کیلومتر با استان زنجان از سمت جنوب هم‌مرز است.[۶]
شهرستان های استان آذربایجان شرقی
- آذرشهر
- اهر
- اسکو
- بستان آباد
- بناب
- تبریز
- جلفا
- چاراویماق
- خداآفرین
- سراب
- شبستر
- عجب شیر
- کلیبر
- مراغه
- مرند
- ملکان
- میانه
- ورزقان
- هریس
- هشترود
- هوراند
جغرافیای طبیعی
استان آذربایجان شرقی از هفت واحد کوهستانی تشکیل یافته‌است. رشته‌کوه قره‌داغ (ارسباران) شمالی‌ترین این واحدها بوده که از دیوان‌داغ آغاز شده و به درهٔ رود دره‌رود منتهی می‌گردد. رشته‌کوه قوشه‌داغ که از جنوب قره‌داغ شروع شده و به سبلان ختم می‌شود. تودهٔ آتش‌فشانی سبلان که ۴۸۱۱ متر ارتفاع داشته و مرز مشترک میان استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل محسوب می‌شود. رشته‌کوه‌های میشو و مورو که از غرب استان (مرند) آغاز شده و به ارتفاعات عون بن علی و شبلی منتهی می‌شوند که مرتفع ترین قله آن قله علی علمدار با ارتفاع حدود ۳۲۰۰ متر در مرند می باشد. رشته‌کوه بزقوش که با ۳۳۰۳ متر ارتفاع، مرز بین شهرستان‌های میانه و سراب به شمار می‌رود. تودهٔ آتش‌فشانی سهند در جنوب تبریز که ۳۷۰۷ متر ارتفاع دارد. رشته‌کوه اربط (تخت سلیمان) که از دامنه‌های جنوبی سهند شروع شده و به سمت جنوب امتداد می‌یابد.[۶]
مردم
زبان
زبان امروزی ساکنان استان آذربایجان شرقی، ترکی آذربایجانی می‌باشد. زبان ترکی آذربایجانی از شاخهٔ اغوز زبان‌های ترک‌تبار از گروه زبان‌های آلتایی است. خاستگاه زبان‌های ترکی، استپ‌های جنوب سیبری بوده‌است و گویندگان اصلی آن را ترک تباران تشکیل می‌دهند. تاتی نیز در برخی از روستاهای این استان سخن گفته می‌شود.[۷]
جمعیت
بر پایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ خورشیدی، جمعیت استان آذربایجان شرقی در این سال بالغ بر ۳٬۷۲۴٬۶۲۰ نفر بوده که نزدیک ۵ درصد از جمعیت کل ایران را به خود اختصاص داده‌است. برهمین اساس، ۱٬۸۸۲٬۰۳۱ نفر مرد و ۱٬۸۴۲٬۵۸۹ نفر زن در قالب ۱٬۰۸۶٬۰۸۳ خانوار ساکن این استان بوده‌اند.[۸] جمعیت استان در مقایسه با سال ۱۳۸۵ نزدیک به ۵/۵ درصد افزایش یافته‌است.
در سرشماری سال ۱۳۹۰ خورشیدی، تبریز با جمعیتی بالغ بر ۱٬۶۹۵٬۰۹۴ نفر، پرجمعیت‌ترین و چاراویماق با جمعیتی بالغ بر ۳۲٬۷۴۵ نفر، کم‌جمعیت‌ترین شهر استان آذربایجان شرقی بوده‌است.[۹] از جمله شهرهای پرجمعیت استان علاوه بر مرکز استان می توان به شهرهای مرند، مراغه و میانه اشاره کرد. تعداد آبادی‌های استان در سال ۹۰ دو هزار و ۷۳۱ آبادی و ۲۰ آبادی استان خالی از سکنه هستند.
- نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان آذربایجان شرقی بدین قرار بود: ۹۷٫۸% ترک (۹۸٫۹% مرد، ۹۶٫۴% زن)،۱٫۴ فارس (۰٫۶% مرد، ۲٫۲% زن)، ۰٫۲ کرد (۰٫۵% زن)، ۰٫۲ سایر و ۰٫۴ بدون جواب بودند.[۱۰]
صنعت
استان آذربایجان شرقی به‌جهت تمرکز صنایع بزرگ تولیدی در شهر تبریز، از قطب‌های مهم صنعتی در سطح ایران به شمار می‌رود. از دیگر شهرهای صنعتی استان می توان به شهرهای مرند، مراغه ، میانه و جلفا اشاره کرد.
در استان آذربایجان شرقی ۴۳۴۱ کارگاه تولیدی فعالیت می‌کنند که این تعداد شامل ۸۳۲ کارگاه صنعتی بوده که این استان از این لحاظ، ۵٫۹۹ درصد از کل کارگاه‌های صنعتی ایران را به خود اختصاص داده‌است. در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، ارزش مواد تولیدی کارگاه‌های مذکور ۳۳۶۱٫۸ میلیارد ریال و ارزش سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در آن‌ها ۲۴۵۱٫۳ میلیارد ریال بوده‌است.
گردشگری
جاذبه‌های طبیعی
فهرست جاذبه‌های طبیعی استان آذربایجان شرقی:[۱۱]
- تالاب قوری‌گل بستان‌آباد
- آبگرم درمانی بستان‌آباد
- دره شاهیوردی بستان اباد در دامنه کوه جام سهند
- آبشار آسیاب‌خرابه جلفا
- آبشار سرکنددیزج شبستر
- آبشار عیش‌آباد مرند
- آبگرم قلعه‌کندی کلیبر
- آبگرم متعلق کلیبر
- آبگرم ممان میانه
- پناهگاه حیات‌وحش کیامکی
- تالاب قره‌قشون
- تالاب زرنق
- جزیره آرزو
- جزیره اسپیر
- جزیره اسلامی
- جزیره اشک
- جزیره کبودان
- تالاب آلمالو گلی بستان آباد
- جنگل‌های ارسباران
- کوه حیدربابا در بستان آباد
- چشمه آبرس سراب
- چشمه آبگرم سراب
- پیست اسکی سهند تبریز
- پیست اسکی پیام تبریز
- چشمه الله‌حق سراب
- چشمه تاپ‌تاپان آذرشهر
- چشمه سیدلر میانه
- چشمه صوفیان شبستر
- چشمه کندوان اسکو
- چشمه گشایش مراغه
- چشمه شورسوی چایباغی مراغه
- دره پیغام کلیبر
- دره سعیدآباد بستان‌آباد
- دره گشایش مراغه
- دره لیقوان تبریز
- غار اسکندر بستان‌آباد
- غار آق‌بلاغ بستان‌آباد
- غار دوگیجان مرند
- غار کبوتر مراغه
- پل پنج چشم بناب
- مراتع سرسبز روستای صور بناب
جاذبه‌های تاریخی
فهرست جاذبه‌های تاریخی استان آذربایجان شرقی:[۱۱]
- تپه باستانی دوزده باغیر شهر زرنق با قدمت ۶۵۰۰ ساله
- [آرامگاه شیخ شهاب‌الدین اهری]
- [آرامگاه شیخ محمود شبستری]
- روستای تاریخی مجارشین
- رصدخانه مراغه
- ارگ تبریز
- مقبرةالشعرای تبریز
- بازار اهر
- تپه طاحونه (دیرمان تپه‌سی)در بستان آباد
- بازار تبریز
- بازار بزرگ میانه
- مسجد جامع سراب
- کتیبه رازلیق سراب
- کوه بزقوش سراب
- موزه مردم شناسی عشایر سراب
- کاروانسراهای تیکمه داش بستان اباد
- پل آجی چای تبریز
- پل خداآفرین کلیبر
- قلعه و روستای مردانقم
- پل دختر میانه
- پل میانه
- تپهٔ اژدهاداشی اهر
- تپهٔ امام‌چای سراب
- تپهٔ عجب‌شیر
- تپهٔ قره‌تپهٔ تبریز
- تپهٔ قره‌تپهٔ شبستر
- تپهٔ قلعه‌جوق سراب
- تپهٔ کول‌تپهٔ مرند
- تپهٔ مصلی آذرشهر
- حمام کردشت جلفا
- گورستان‌های آبادی‌های دیزناب و امین‌آباد در بستان آباد
- خانهٔ کوزه کنانی (مشروطه) تبریز
- خانه های قدکی ، بهنام ، گنجه ای زاده (دانشکده معماری) تبریز
- خانهٔ امیر نظام (موزه قاجار) تبریز
- خانهٔ کمپانی تبریز
- خانهٔ مجتهدی تبریز
- خانهٔ ثقه الاسلام تبریز
- خانهٔ علوی (موزه زنده سفال) تبریز
- روستای اشتبین جلفا
- روستای کندوان اسکو
- سنگ‌نبشهٔ رازلیق سراب
- سنگ‌نبشهٔ سغندل ورزقان
- سنگ‌نبشهٔ نشتبان سراب
- کاروانسرای گویجه بل جاده اهر - تبریز
- کاروانسراهای شبلی در بستان آباد
- عمارت ایل‌گلی تبریز
- عمارت ربع رشیدی تبریز
- برج خلعت پوشان تبریز
- برج آتش نشانی تبریز
- غار قدمگاه آذرشهر
- قلعهٔ آق‌گنبد جزیره اسلامی
- قلعهٔ آوارسین کلیبر
- قلعهٔ آیی قلعه‌سی سراب
- قلعهٔ بابک کلیبر
- قلعهٔ پشتاب اهر
- قلعهٔ جوشین ورزقان
- قلعهٔ سن‌سارود مرند
- قلعه ضحاک شهرستان هشترود
- قلعهٔ قهقههٔ اهر
- قلعه شیور داغ
- قلعهٔ قیز قالاسی میانه
- قلعهٔ نجفقلی خان میانه
- قلعهٔ قیزلار قالاسی مراغه
- قلعهٔ کردشت جلفا
- قلعهٔ نوردوز اهر
- کاخ شهرداری تبریز
- کلیسای سرکیس مقدس تبریز
- کلیسای سن استپانوس جلفا
- کلیسای شوغات تبریز
- کلیسای مریم مقدس تبریز
- کلیسای موجومبار مرند
- گنبد سرخ مراغه
- گنبد غفاریهٔ مراغه
- گنبد کبود مراغه
- گنبد گوی‌برج مراغه
- گنبد مدور مراغه
- گورستان پینه‌شلوار تبریز
- مسجد روستای جانبهان در بستان آباد
- مسجد سنگی ترک در میانه
- مسجد جامع اهر
- مسجد جامع تبریز
- مسجد جامع زرنق
- مسجد جامع تسوج شبس
- مسجد جامع میانه
- مسجد جامع مراغه
- مسجد جامع مرند
- مسجد عینالی تبریز
- مسجد کبود تبریز
- مسجد میل لی تبریز
- مسجد شهداء تبریز
- مسجد استاد شاگرد تبریز
- مسجد میدان بناب
- منطقهٔ قوبول دره‌سی اهر
- موزهٔ آذربایجان تبریز
- موزهٔ ارامنهٔ تبریز
- موزهٔ حیات‌وحش تبریز
- موزهٔ سنجش تبریز
- موزهٔ عصرآهن تبریز
- موزهٔ قرآن و کتابت تبریز
- موزهٔ محرم (خانهٔ صحتی) تبریز
- موزهٔ باستان شناسی میانه
- موزهٔ مراغه
- موزه مردم شناسی بناب
- مسجد جامع مهرآباد بناب
- مسجد اسماعیل بیگ بناب
- روستای تاریخی صور بناب
- حمام نوبر تبریز
- حمام تاریخی مهرآباد بناب
- پل پنج چشمه بناب
- قلعهٔ دختر بناب
- حمام تاریخی حاج فتح الله(حاجی بدلی) بناب (اولین حمام بناب به سبک جدید که متعلق به حاج فتح الله از خاندان حاجی بدلی بوده است.)
- راسته بازار بناب
نتایج آمارگیري نیروي کار- پاییز ۹۲
پاییز ۹۲
| استان | نرخ مشارکت اقتصادی | نرخ بیکاری | نسبت اشتغال | سهم اشتغال دربخش کشاورزی | سهم اشتغال دربخش صنعت | سهم اشتغال دربخش خدمات | سهم اشتغال ناقص زمانی |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| کل کشور | ۳۶/۷ | ۱۰/۳ | ۳۲/۹ | ۱۷/۵ | ۳۴/۵ | ۴۸/۰ | ۹/۲ |
| آذربایجان شرقی | ۳۸/۷ | ۶/۹ | ۳۶/۰ | ۱۹/۸ | ۴۰/۳ | ۳۹/۸ | ۶/۳ |
جستارهای وابسته
- جمعیت شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی
- جمعیت شهرهای استان آذربایجان شرقی
- فهرست رودخانه‌های استان آذربایجان شرقی
- فهرست کوه‌های استان آذربایجان شرقی
منابع
پیوند به بیرون
- درگاه ملی آمار
- آمار تفصیلی نفوس و خانوار نقاط جمعیتی استان آذربایجان شرقی از الگو:سرشماری ۱۳۹۰
- استانداری آذربایجان شرقی
الگو:استان آذربایجان شرقی الگو:استان‌های ایران
الگو:دانشگاه‌های استان آذربایجان شرقی- ↑ الگو:یادکرد وب
- ↑ رئیس پلیس آگاهی آذربایجانشرقی: آذربایجان شرقی امن‌ترین استان کشور است
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ الگو:یادکرد وب
- ↑ الگو:یادکرد وب
- ↑ سازمان هواشناسی ایران، بانک اطلاعاتی آماری داده‌های هواشناسی ایران.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ الگو:یادکرد وب
- ↑ اطلس زبان تاتی، روستاهای ایران
- ↑ الگو:یادکرد وب
- ↑ الگو:یادکرد وب
- ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۹۰۸۲۱/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان آذربایجانشرقی/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۹-۳۵-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۳ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ الگو:یادکرد وب
- ↑ [http://www.amar.org.ir/Portals/0/Files/fulltext/1392/n_niru_92-3.pdf ،نتایج آمارگیري نیروي کار پاییز 92]
