در حال ویرایش گیلان

'''استان گیلان'''، از استان‌های شمالی [[ایران]] به مرکزیت کلانشهر [[رشت]] است. دربارهٔ نام گیلان  و معانی واژهٔ [[گیل]]، نظرات متفاوتی ابراز شده‌است. [[لغت‌نامه دهخدا]]، واژهٔ گیلان را برگرفته از «گیل»، به‌اضافهٔ پسوند مکان «ان»، به معنای محل سکونت گیل‌ها دانسته و افزوده‌است که صورت این واژه در زبان پهلوی، گِلان (Gelan) و نزد [[یونان]]ی‌ها گِلای (Gelae) بوده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-79b0f4bb84d345c996ed9307b93cef5c-fa.html |عنوان=گیلان |ناشر=لغت نامه دهخدا |تاریخ=|تاریخ بازبینی=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۲ ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdUFeQH | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}</ref>

این استان، از شمال به [[دریای خزر]] و کشور [[جمهوری آذربایجان|آذربایجان]]، که از طریق [[آستارا]] با  آن دارای [[گذرگاه مرزی آستارا|مرز بین‌المللی]]  است، از غرب به [[استان اردبیل]]، از جنوب به [[استان زنجان]] و [[استان قزوین|قزوین]] و از شرق به [[استان مازندران]] محدود می‌شود<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://amar.org.ir//DesktopModules/DNNCorp/DocumentLibrary/Components/FileDownloader/FileDownloaderPage.aspx?tabid=667&did=2842&pid=0&lrf=/DesktopModules/DNNCorp/DocumentLibrary/App_LocalResources/DocumentLibrary&cl=fa-IR&mcs=%2fDesktopModules%2fDNNCorp%2fDocumentLibrary%2f&uarn=Administrators&cd=False&tmid=1616&ift=1/|عنوان=سالنامه آماری گیلان|ناشر=مرکز آمار ایران|تاریخ=۱۳۸۷|تاریخ بازبینی=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdVML16 | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}</ref>. مساحت گیلان ۱۴٬۰۴۴ کیلومترمربع و جمعیت آن طبق سرشماری ۱۳۹۱، ۲،۴۸۰٬۸۷۴ نفر است.<ref name="jamiat1"/>

گیلان دهمین [[جمعیت استان‌های ایران|استان پرجمعیت]] و بیست و هشتمین [[مساحت استان‌های ایران|استان وسیع ایران]] است. [[تراکم جمعیت]] در این استان  با ۱۷۷ نفر در هر کیلومترمربع جایگاه سوم را در ایران دارد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2552130 |عنوان=تراکم جمعیت در تهران ۲۰ برابر کل کشور |ناشر=روزنامه دنیای اقتصاد |تاریخ=۹/۵/۹۱|تاریخ بازبینی=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdW9oca | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}</ref> کلانشهر [[رشت]] با داشتن ۴۶ درصد جمعیت کل استان<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://irna.ir/fa/News/223302/%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/59_%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA_%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D9%86_%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF |عنوان=۵۹ درصد جمعیت گیلان در شهرها ساکن هستند |ناشر=خبرگذاری ایرنا |تاریخ=۲۲ دی ۱۳۹۰ |تاریخ بازبینی=۷ دسامبر ۲۰۱۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdWnSXT | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}</ref>، مرکز و پرجمعیت‌ترین شهر استان گیلان و [[فهرست شهرهای ایران بر پایه جمعیت|دوازدهمین]] شهر پرجمعیت ایران و پرجمعیت‌ترین شهر سه استان ایران در ساحل دریای خزر است. از دیگر شهرهای پرجمعیت این استان می‌توان به ترتیب به شهرهای [[بندر انزلی]]، مهمترین بندر ایرانی در حاشیه دریای خزر، [[لاهیجان]]، [[تالش]]، [[لنگرود]]، [[رودسر]]، [[بندر آستارا]]، [[فومن]] و  اشاره کرد.

[[طبیعت]] گیلان، پوشیده از [[جنگل]] و دارای [[آب و هوا|آب و هوای]] معتدل و مرطوب است. این استان شامل مناطق سرسبز شمال غربی [[رشته‌کوه البرز]] و بخش غربی کرانه‌های جنوبی [[دریای خزر]] است.<ref name="brit">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=|نام=|مقاله={{unicode|Gīlān}} |دانشنامه=[[Encyclopædia Britannica|دانشنامه بریتانیکا]] |نشانی=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/233507/Gilan|ویراستاران=|ناشر=|سال=|زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdYU2tD | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref>

استان گیلان از سال ۱۳۴۴ در تقسیمات کشوری ایران به عنوان استان مستقل وارد شد. این منطقه پیش از آن ولایت گیلان و [[استان یکم]] خوانده می‌شد.<ref name="taghsimat">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=امیراحمدیان|نام=بهرام |مقاله=تقسیمات کشوری |دانشنامه=[[دانشنامه جهان اسلام]] |نشانی=http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3749|ویراستاران=|ناشر=|سال=|زبان=fa| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdZ4rK1 | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}</ref>

سنت مقاومت در برابر اشغالگران موضوعی تکراری در نوشته‌های نویسندگان و تاریخ‌نگاران محلّی و ملی‌گرا می‌باشد (از جمله [[صادق هدایت]]، [[احمد کسروی]]، [[غلام حسین صادقی]]، [[محسن عزیزی]]). این‌ها گیلان را در طول تاریخ به گفته‌ی [[مینورسکی]] «پرچم‌دار ایران‌گرایی (ایرانیسم)» می‌دانند.<ref name="EIident"/>
== تاریخ ==
{{اصلی|تاریخ گیلان}}

=== دوره باستانی ===
{{اصلی|تاریخ گیلان در دوره باستان|مارلیک|تمدن املش}}
با آغاز سدهٔ بیستم میلادی در حفاری‌های [[تپه مارلیک]] (که قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارد) ظروف سفالین، مجسمه‌های کوچک از [[طلا]]، [[نقره]] و [[برنز]] و اسلحه‌های برنزی و آرامگاه پادشاهی از همان دوران به همراه مجموعهٔ قابل توجهی از [[جواهر]]ات کشف شد که طرز ساخت این اشیا و فراوانی [[طلا]] و [[نقره]] در این آثار باستانی، خبر از خبرگی سازندگان و ثروتمندی مردمان این سرزمین در گذشته می‌دهد.<ref name="marlik">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Abdi|نام= Kamyar|پیوند نویسنده=کامیار عبدی |پیوند نویسنده=|مقاله={{unicode|MĀRLIK}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/marlik|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران= |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdeVEUq | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref>
پیش از میلاد در کرانه [[دریای کاسپین]] اقوامی همچون [[کاسپی]]ها و [[کادوسیان|کادوسی‌ها]] و [[آماردها]] ساکن بوده‌اند.<ref name=cas>{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Schmitt|نام=Rüdiger |پیوند نویسنده=رودیگر اشمیت|مقاله={{unicode|CASPIANS}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/caspians-gk|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران=P. Bearman; Th. Bianquis; C.E. |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdeqhNA | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref> کاسپی‌ها در طول سواحل جنوب غربی دریای خزر زندگی می‌کردند. اینکه آیا آنها شمال یا جنوب رود کورا هم زندگی می‌کردند مشخص نیست. کاسپی‌ها باید ایرانی یا شدیدا تحت تاثیر فرهنگ ایرانی باید دانسته شوند.<ref name=cas/> به نظر می‌رسد که [[گیل|گیلها]] (گیله مردان) که جنگجو ذکر شده‌اند، حدود قرن اول یا دوم قبل از میلاد، وارد ساحل جنوبی دریای خزر و غرب رود آماردوس (بعدها [[سفیدرود]]) شدند و همراه با [[دیلمیان]] در آنجا سکنی گزیدند. این دو نوعی گویش ایرانی شمال غربی تکلم می‌کردند که تا حد زیادی برای سایر فارسی زبانان قابل فهم نبود. آنها احتمالاً از منطقه [[داغستان]] آمده‌اند و جایگزین کادوسیان شده‌اند. متعاقباً از رود آماردوس هم گذشتند و به همراه دیلمیان جایگزین آماردی‌ها شدند. از آنها هم مانند دیلمیان به عنوان مزدوران شاهان ساسانی نام برده شده ولی به نظر نمی‌رسد تحت فرمان مؤثر آنان درآمده باشند.<ref name="EIr Pre"/> شهر گیلها در نزدیکی دریا بود. کاسپی‌ها خودشان ظاهراً به کوهها سوق داده شده بودند. سپس در شرق، کادوسیان می‌زیستند که ظاهراً با گیلها آمیخته بودند و از ساحل تا کوه سکنی داشتند. آماردیها در آمل اقامت داشتند.<ref name="histcam1"/><ref>
R.N. Frye, Ancient Central Asian History Notes,” Proceedings of the Second European Congress of Iranian Studies, (ISMEO, Rome), 185-90. Pg 188: "town of Amul on the Amu Darya and the Amul in Mazanderan, Iran, both of which may be traced back to the migration of an Iranian tribe called Amardi or Mardi "</ref>

کادوسیان قبیله‌ای ایرانی بودند که بنا بر استفان بیزانتی<ref group="یادداشت"> [//en.wikipedia.org/wiki/Stephanus_of_Byzantium Stephanus of Byzantium] جغرافی دان [[بیزانس]]ی قرن ششم میلادی.</ref>بین دریاهای خزر و سیاه و بنا بر [[استرابو]] در کرانه جنوب غرب دریای خزر و جنوب ارس بین [[آلبانیای قفقاز|آلبانی]] در شمال و [[مردم آمارد|ماردی]] در شرق یعنی در بخش کوهستانی مادیه پیرامون پاراچوآتراس<ref>{{cite web |url=http://pleiades.stoa.org/places/884905 |title=Places: 884905 (Parachoatras/Choatras M. /Padishxvargar) |author=Kroll, S. , R. Talbert, T. Elliott, S. Gillies |accessdate=October 16, 2012 3:17 am |publisher=Pleiades}}</ref><ref group="یادداشت"> Parachoatras در جغرافیای یونانیان، به سرزمینی گفته میشده که شاید همان پذشخوارگر باشد.</ref>می‌زیستند. گفته شده [[نی‌نوس]] شاه [[آشوری]] آنان را شکست داد. در دوره [[مادها]] آنان آشکارا قادر به حفظ استقلالشان بوده‌اند و حتی گفته شده در دوره آرتئس وقتی یک پارسی به نام پارسد که از مادها گریخته بود (برادر زن رهبرشان)، مجبور شان کرد با مادها بجنگند. شاه مادها را شکست داده‌اند؛ بنابراین کادوسیان هرگز تابع شاهان ماد نبوده‌اند و فقط این کوروش بود که گفته شده داوطلبانه فرمانبردارش شدند. بنابر گفته [[گزنفون]]، او هنگام مرگ پسرش را ساتراپ مادها ارمنیان و کادوسیان کرد.<ref name="EIr cadussii">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Schmitt|نام=Rüdiger |پیوند نویسنده=رودیگر اشمیت|مقاله={{unicode|CADUSII}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/cadusii-lat|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران=|ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdfCE9X | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref>

تا قرن هفتم میلادی، گیلان در منطقه نفوذ هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان قرار داشت که بر ایران تا قرن هفتم میلادی حکمفرمایی می‌کردند. فتح ایران بدست اعراب باعث ظهور تعداد زیادی سلسله‌های محلی در گیلان شد.<ref name="Brit">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= |نام= |پیوند نویسنده=|مقاله= Gilan |نشانی= |دانشنامه= [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopaedia Britannica]] |ویرایش= ۱۵ |صفحه= ۲۶۲ |ویراستاران= |ناشر= Encyclopaedia Britannica, inc |سال= ۱۹۹۳ |زبان=en}}</ref> [[اسکندر]] موفق به فتح گیلان نشد.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Tarn |نام=William |پیوند نویسنده=|کتاب=Alexander the Great: Volume 1, Narrative |پیوند=http://books.google.com/books?id=eos6AAAAIAAJ&lpg=PA121&dq=gilan%20%2B%20cadusii&lr=&client=firefox-a&pg=PA121#v=onepage&q&f=false |جلد=Volume 3 (1) |ناشر=CUP Archive, |سال=۱۹۷۹| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdfYNvW | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}</ref>

نوشته‌های دوران آغازین ساسانی و منابع عربی در قرون وسطی از تلاش اولین افراد خاندان ساسانی، اردشیر اول و شاپور اول برای تسخیر تمام ایران حکایت می‌کنند. تا زمان شاپور اول تمامی حاکمان محلی برکنار شده بودند و فرزندان شاپور جایگزین آنها شده بودند. از جمله [[بهرام]] که بر گیلان حکم می‌راند.<ref name="histcam1">{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Yarshater |نام=E. |پیوند نویسنده=احسان یارشاطر |صفحه=۷۰۱|کتاب=The Cambridge History of Iran:Seleucid Parthian |پیوند=http://books.google.com/books?id=y7IHmyKcPtYC&lpg=PP1&pg=PA766#v=onepage&q&f=false |جلد=Volume 3 (1) |ناشر=Cambridge University Press, |سال=۱۹۸۳| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdfiIYk | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}</ref>حدود فتوحات اردشیر را نمی‌توان با دقت تعیین کرد. اکثر مناطق پارتی، شامل حکومتهای تابع از ساسانیان اطاعت کردند. بنا به گفته طبری، پادشاهان کوشان و توران در شرق به اردشیر گرویدند، اما در غرب، و جزایر خلیج فارس و بحرین، لشکرکشی انجام شد و این مناطق فتح شدند. اینکه گیلان و مناطق ساحلی خزر به اردشیر پیوسته باشند غیر محتمل است چونکه عنوان گیلانشاه برای اولین بار در دوران شاپور اول ظاهر شد.<ref name="histcam2">{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Yarshater |نام=E. |پیوند نویسنده=احسان یارشاطر |کتاب=The Cambridge History of Iran:Seleucid Parthian |پیوند=http://books.google.com/books?id=Ko_RafMSGLkC&pg=PA121&lpg=PA121&dq=gilan+%2B+shapur&source=bl&ots=gHAnDXRJhj&sig=WbxgjcMZZTXCB4Et5evS9veyEus&hl=en&sa=X&ei=AIF7UP-VDJLW9QTd_IHACw&ved=0CC0Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false |صفحه=۱۲۱ |جلد=Volume 3 (1) |ناشر=Cambridge University Press, |سال=۱۹۸۳| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdfsJOD | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}</ref> مناطق حاشیه خزر [[مادیه]] یک منطقه جغرافیایی و قومیتی متمایز ایران را شکل می‌دادند و به استقلال سیاسی گرایش داشتند. [[نامه تنسر]] نشان می‌دهد شاه [[گشناسب]]، در ابتدای دوره ساسانی شاه گیلان، دیلم و رویان، طبرستان و دماوند بوده است. منطقه، یک پادشاهی تابع و بعدها استان [[پتشخوارگر|کوههای پتشخوارگر]] ([[فرشواذگر]]) را شکل می‌داد. شهر اصلیش، رشت (سایرو پولیس)، باید بر سر راههای پارتی به ارس و [[آتورپاتکان]] بوده باشد. مسیحیت از طریق این راه می‌توانسته از قرن دوم به بعد به گیلها رسیده باشد گرچه تازه از قرن ششم به بعد اسقف نشین شده‌است. [[جاده ماه]] در جنوب از طریق شادشاپور (قزوین)، قابل دسترسی بود.<ref name="histcam5">{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Yarshater |نام=E. |پیوند نویسنده=احسان یارشاطر |کتاب=The Cambridge History of Iran:Seleucid Parthian |پیوند=http://books.google.com/books?id=y7IHmyKcPtYC&lpg=PA765&ots=3UuGKaWfgG&dq=letter%20of%20tansar%20%2B%20gilan&pg=PA765#v=onepage&q&f=false |جلد=Volume 3 (2) |ناشر=Cambridge University Press, |صفحه=۷۶۵ |سال=۱۹۸۳| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdg2Mq9 | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}</ref>
[[پرونده:Iran sett.le, gilan, figura femm.le in terracotta, 1200-100 ac. ca. 01.JPG|بندانگشتی|مجسمه آجری زن، ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد، گیلان؛ [[موزه هنرهای شرقی]]، رم]]
از آنجا که از دوره هخامنشیان و ساسانیان، گیلان با خاندانها و فرمانروایان محلیش تقریباً همیشه مستقل بود، دین زرتشتی و کلنی‌های [[نسطوری]] توانست برای مدت طولانی در آن دوام آورد.<ref name="EoIGilan">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Spuler|نام= B. |پیوند نویسنده = برتولد اشپولر |مقاله= {{unicode|GILAN}} |دانشنامه= [[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]] |ویرایش= Second |ویراستاران=B. LEWIS, CH. PELLAT AND J. SCHACHT | جلد = II|ناشر= [[انتشارات بریل|Brill Online]] |سال= ۱۹۹۱ |زبان=en}}</ref> در ۵۳۳ از گیلان همراه با [[آمل]] به عنوان پایگاه کشیشی نسطوری نام برده شده‌است. گفته می‌شود خاندان [[دابویگان]] هم پیش از رفتن به مازندران از گیلان نشات گرفته‌است.<ref name="EIr Pre">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilferd |پیوند نویسنده=ویلفرد مادلونگ|مقاله={{unicode|GĪLĀN iv. History in the Early Islamic Period}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-iv|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران=P. Bearman; Th. Bianquis; C.E. |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdgD4KI | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref>

=== دوره اسلامی ===
{{اصلی|تاریخ گیلان در اوایل دوره اسلامی|سلسله گاوبارگان|مذهب دیلمیان|زیدیه در گیلان و مازندران}}
در هجوم عرب‌ها [[دیلمیان]] مقاومت شدیدی در برابر اشغالگران عرب نشان دادند و گیلان به اشغال آنان در نیامد. هر چند که منابع خلفا عباسی خبر از پرداختن مالیات از سوی گیلانی‌ها می‌دهد به نظر می‌رسد که ایشان مردمان باختر سفید رود بوده‌اند و مردم خاور سفید رود هیچگاه زیر کنترل آنها نبوده‌اند. تقریباً اولین مسلمانانی که از حدود قرن دوم هجری به بعد وارد این سرزمین شدند و توانستند در آنجا اقامت گزینند، علویان بودند که به‌علت مخالفت یا مبارزه با حکام [[عباسی]] بدان سرزمین روی آوردند. بدین ترتیب، پذیرش اسلام دیلمیان با مذهب [[تشیع]] آغاز شد و از فرق شیعه، مذهب [[زیدیه]]، اولین و پرطرفدارترین آنان بود. البته، مذهب اسماعیلیه با تبلیغات و فعالیت [[ابوحاتم رازی]] در دیلم، پیروانی پیدا کرد.<ref name="EIr Pre">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilferd |پیوند نویسنده=ویلفرد مادلونگ|مقاله={{unicode|GĪLĀN iv. History in the Early Islamic Period}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-iv|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران=P. Bearman; Th. Bianquis; C.E.  |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdgdXN5 | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref> گیلان و دیلمان حتی پس از آوردن اسلام و بسط دیلمی، از نظر سیاسی شبه مستقل و جدا ماندند.<ref name="EIr Pre"/> در این دوران وجود اختلاف‌های دیرینه نژادی بین دیلمیان و گیلکیان و وجود دو مکتب رقیب زیدی باعث بالا گرفتن دشمنی بین گیلکیان و دیلمیان و ستیزه‌های فرقه‌ای بین اینان انجامید.<ref name="Ferghe">{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=مادلونگ |نام= ویلفرد | پیوند نویسنده =  |کتاب=فرقه‌های اسلامی | پیوند=  | جلد =   |ناشر=انتشارات اساطیر  |سال= ۱۳۷۶}}</ref> [[زیاریان]]، [[بوییان|بوئیان]] و بعدها [[سلجوقیان]] تلاش کردند از خارج تاثیرگذار باشند و در پاره‌ای از زمانها می‌توانستند [[خراج]] مطالبه کنند، ولی نتوانستند حکمرانی یا مالیات منظم تحمیل کنند. زیدیان شرق گیلان از حکمرانان علوی مستقر در [[رودسر|هوسم]] در قرون دهم و یازدهم میلادی هواداری می‌کردند. به هر حال، بیشتر این سرزمین همچنان در کنترل سران محلی  خانوادگی بود. در قرن دوازدهم [[لاهیجان]] جای هوسم را به عنوان مرکز فرمانروایان زیدی علوی گرفت. لاهیجان، که خاندان دیلمی آل بویه که نواحی مرکزی و غربی ایران و فارس را از تصرف خلفا آزاد کردند، از آن نشات می‌گیرد، در قرن دهم همچنان دیلمی پنداشته می‌شد. هم اکنون این شهر اصلی شرق گیلان است.<ref name="EIr Pre">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilferd |پیوند نویسنده=ویلفرد مادلونگ|مقاله={{unicode|GĪLĀN iv. History in the Early Islamic Period}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-iv|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران=P. Bearman; Th. Bianquis; C.E.  |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdgD4KI | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref>
گیلان، تنها منطقه‌ای در ایران بود که در دوره حکومت [[مغول]]، وقتی همه کشور در اشغال مغولان بود، واقعاً مستقل مانده بود و حتی پس از اشغال پرهزینه آن توسط [[الجایتو]] همان طور باقی ماند. هیچ حاکم مغولی به گیلان فرستاده نشد، در عوض؛ ایلخان به فرمانروای [[بیه پیش]] اجازه داد کل منطقه را زیر فرمان خود در آورد و به نشانه حسن نیت یک دختر مغول به او داد.<ref name="EIr Pre">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilferd |پیوند نویسنده=ویلفرد مادلونگ|مقاله={{unicode|GĪLĀN iv. History in the Early Islamic Period}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-iv|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران=P. Bearman; Th. Bianquis; C.E.  |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdgD4KI | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref>

==== صفویه ====
{{اصلی|گیلان در دوره صفویه|کیاییان}}
در اواخر سده ۱۵ و اوایل سده ۱۶ میلادی، گیلان تحت سلطه اعضای دو خاندان محلی بود. از ۶۸-۱۳۶۷ میلادی [[امیر کیای ملاطی|علی کیا بن امیرکیای ملطی]]، یک رهبر علوی کنترل [[بیه پیش]] (به مرکزیت [[لاهیجان]]) را با پشتیبانی سادات [[مرعشیان|مرعشی]] حاکم در [[مازندران]] به دست گرفت. او و [[کیاییان|جانشینانش]] خود را در لاهیجان مستقر ساختند و بر همه شرق گیلان تا اوایل عصر صفوی حکم راندند. خاندان شیعه زیدی [[کیاییان|امیرکیایی]]، خانواده‌ای از نسبتاً نوپادشاهان، بود، گرچه حتی یکی از اعضای آن هم در داشتن ادعای اصل و نسب ساسانی شک نداشت. در [[بیه پس]] (به مرکزیت [[فومن]]؛ و بعداً [[رشت]])، یک منطقه [[سنی]]، خاندان سنی [[شفیعیان|شفیعی]] اسحاقوندی از نیمه قرن سیزدهم به قدرت رسید. این خاندان که مقرش فومن بود، تدریجاً همهٔ غرب گیلان را تصرف کرد. این خاندان اصل و نسبش را به پادشاهان [[ساسانی]] و پیش از آن می‌رساند، و در همان زمان، ادعای تبار از [[اسحاق]] نبی می‌کرد.<ref name="EIr Pre">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilferd |پیوند نویسنده=ویلفرد مادلونگ|مقاله={{unicode|GĪLĀN iv. History in the Early Islamic Period}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-iv|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران=P. Bearman; Th. Bianquis; C.E. |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdgD4KI | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref> [[شاه اسماعیل صفوی]] شش سال (و به گفته لاهیجی هشت سال) در گیلان ماند، قبل از این که فروپاشی امپراطوری [[آق قویونلو]]، که به او فرصتی که دنبال اش بود تا تخت پادشاهی ایران را در سال ۹۰۵ شمسی تصاحب کند را داد. اسماعیل از ماندن نزد امیره اسحاق، حاکم بیه پس، که توسط مشاوران برای او تعیین شده بود اجتناب کرد، احتمالاً به خاطر این که نمی‌توانست به یک سنی اعتماد کند. به هر حال، او به آسانی، دعوت حاکم عالی مقام وقت گیلان، [[کارکیا میرزا علی]] شیعه از لاهیجان را، که با آق قویونلو بارها جنگیده بود، پذیرفت. هر دو خاندان توسط [[شاه عباس صفوی]] از بین رفتند و گیلان تحت فرمان حکام منصوب دولت مرکزی در آمد. شاه تمام گیلان را به ملک شخصی خود تبدیل کرد.<ref name="EIrsaf">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Kasheff|نام=Manouchehr |مقاله={{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران= |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdhyXJ0 | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref>
==== قرن هیجدهم ====
افول صفویان و انقراض آنان در سال ۱۷۲۲، منجر به یک حالت آشوب در کشور شد. مناطق شمالی کشور نسبت به تاثیر و اشغال خارجی آسیب پذیر شد. اولین تلاشها توسط [[روسیه تزاری]] برای تسلط بر دریای خزر و استانهای ایرانی گیلان، مازندران، استرآباد و آذربایجان در همین زمان شروع شد. این قرن پرآشوب ظهور سه رهبر قدرتمند ایلی را به خود دید، [[نادر شاه افشار]]، [[کریم خان زند]] و [[آغا محمد خان قاجار]]. طی بیشتر این دوره، گیلان توسط فرمانروایان محلی از بازماندگان اسحاقیه و خصوصاً امیره دباج فومن و بیه پس با کمک حکام شهرها و بخش‌ها که آنها هم از خاندانهای محلی بودند اداره می‌شد که یا به طور مستقل حکم می راندند یا استقلال نسبیشان را با پرداخت خراج به چهره‌های نوظهور فوق الذکر و فرمانداران کل منتصب آنان تضمین می‌کردند. تقسیم گیلان به دو بخش در این دوره هم ادامه یافت. در این دوره تعدادی فرماندار کل هم توسط نادرشاه، کریم خان و آغا محمد خان برای گیلان منصوب شدند ولی دوره آنها عمدتاً کوتاه بود. طی دوره نادرشاه، فرمانروایان گیلان خراج اختصاص یافته به‌استان را به فرمانداران کل یا خزانه مرکزی می‌فرستادند. به هرحال مالیات‌گیری منجر به دو شورش عمده شد. در هرج و مرج پس از قتل نادر شاه، قلمرو او به دست سران ایلی افتاد. در گیلان، آقا جمال فومنی (از بازماندگان [[امیره دباج]]، و فرزند آقا کمال که در دوره شاه سلطان حسین فرمانروای گیلان بود) همراه با آقا صافی حکومت مرکزی را شکست دادند و حکومت استان را از رشت به دست گرفتند. آقا جمال در ۱۷۵۳ در نتیجه یک عداوت قدیمی توسط آقا هادی شفتی در [[شفت]] کشته شد. آقا هادی با کمک میرزا ذکی حاکم گسکر برای ۴ ماه بر گیلان حکومت کرد.
او در یک حمله ناگهانی توسط سران قاجار دستگیر و اعدام شد. آنها [[هدایت الله خان فومنی|هدایت الله]]، فرزند جوان آقا جمال را به فرمانروایی رشت منصوب کردند. پس از رسیدن کریم خان به قدرت هدایت الله خان به تهران فرستاده شد و یک حامی کریمخان در ۱۷۶۰ جایگزین او شد. ولی وقتی کریمخان در یک کارزار نظامی در آذربایجان بود هدایت الله خان به گیلان گریخت و دوباره به مقام فرمانروایی گیلان رسید. بعد از مدتی جنگ و گریز، کریمخان نهایتاً او را ۱۷۶۷ به فرمانروایی گیلان منصوب کرد و دختر او را به عقد پسرش ابوالفتح خان درآورد. هدایت الله خان توانست شبه-استقلال گیلان را تا رسیدن آغا محمد خان به قدرت در  دهه ۱۷۷۰ حفظ کند. در ۱۷۷۳ او سعی کرد حمایت روسها را کسب کند و وقتی موفق نشد در ۱۷۷۹ به فتحعلی خان خان [[خانات قبه]] برای کمک روی آورد. علاقه هدایت الله خان به حفظ حدی از استقلال باعث شد او در آخرین تلاش برای مقاومت علیه حاکمیت در حال ظهور قاجار دوباره از روسها تقاضای حفاظت کند. گرچه نپذیرفتن تقاضای روسها برای الحاق بندر انزلی منجر شد روسها آغا محمد خان را تحریک کنند که گیلان را فتح کند. مصطفی خان دولو با ۶۰۰۰ سرباز به رشت حمله کرد و هدایت الله خان را شکست داد. وقتی او در یک کشتی روسی پناه گرفت، روسها او را به آقا علی تنها بازمانده خاندان آقا رفیع شفتی که همگی توسط هدایت الله کشته شده بودند تحویل دادند. او توسط آقا علی اعدام شد. گیلان تحت فرمانروایی هدایت الله که تجارت خارجی را با جذب شمار زیادی از ارامنه، روسها، یهودیان و هندیان به رشت حمایت می‌کرد پیشرفت کرد. آنها در کاروانسراهای جداگانه می‌زیستند و تجارت می‌کردند. او با حکمرانی در یکی از بارونق‌ترین ایالات ایران با یک درامد سالانه قابل توجه (حدود ۲۰۰ هزار پاوند) در یک دوره طولانی ثروت زیادی به دست آورد و با سخاوتمندی زیست. او خراج بزرگی از [[ابریشم]] و طلا به حاکمان از محمدحسن خان تا کریمخان و آغامحمدخان می‌فرستاد. او درباری درخشان و با مبلمان عالی و شرابهای قوی و بردگان گرجی، و یک ارتش حقوق بگیر از ۱۵ هزار مرد داشت که می‌توانست ده هزار نیروی ایالتی هم بدان بیفزاید. او علاوه بر در آمد سرشار از تولیدات محلی خصوصاً ابریشم، از مالیات ثابت سرانه بر جامعه بزرگ ارمنی و نیز از تجارت با روسها که یک پست تجاری مستحکم در انزلی داشتند کسب می‌کرد.<ref name="EIr18">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Rezazadeh Langaroudi|نام= Reza|پیوند نویسنده=رضا رضازاده لنگرودی|مقاله={{unicode|GĪLĀN vi. History in the 18th century}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-vi|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران= |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdiovb5 | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref>

==== قرن نوزدهم ====
{{اصلی|تاریخ گیلان در قرن نوزدهم}}
در قرن نوزده در اثر منافع استعماری روسیه و بریتانیا، ایران دچار تغییرات عمده سیاسی اقتصادی و اجتماعی شد. گیلان در حوزهٔ تأثیرات روسیه بود و ارتباطات فزاینده با این کشور منجر به تحولات عمده‌ای در قرن نوزده و اوایل قرن بیستم در این منطقه شد. از جمله تجارت خارجی افزایش یافت، حمل و نقل دریایی و اثر آن بر واردات و صادرات و مصرف زیاد شد که  رفاه در ایالت گیلان را افزایش داد. نتیجتاً راه ارتباطی بین تهران به انزلی از طریق قزوین و رشت منجر به افزایش عبور مسافرین به اروپا از خط انزلی–باکو شد. قرن نوزدهم در گیلان با ادامه یافتن حکمرانی خاندان‌های محلی دو بخش بیه پیش و بیه پس شروع شد. ولی تدریجاً این وضعیت در نیمه دوم قرن تغییر کرد و افزایش تجارت خارجی و توسعه سریع حمل و نقل در خزر و سیل مسافر و بار در راه ترانزیتی تهران-انزلی عوامل عمدهٔ مؤثر در جدابودن ایالت را از بین برد و آن را به مدار اقتصاد نوظهور جهانی و قدرت مرکزی آورد. گیلان با تبدیل شدن به مرکز تماس سیاسی اقتصادی و اجتماعی با غرب در واپسین دهه‌های قرن نوزده، به میدانی برای شماری از جنبش‌های شورشی مهم رادیکال در دوره ۱۹۰۵ تا ۱۹۲۱ تبدیل شد. قاجاریان موفق شدند بر آشوب قرن هجده با ایجاد امنیت نسبی و کنترل بر ایالات فائق آیند. دو مجموعهٔ موقت و ثابت، دستگاه دولتی ایالت را تشکیل می‌داد. یکی فرماندار کل و وزیر که از تهران تعیین می‌شد و شاه و دولت مرکزی را نمایندگی می‌کرد و اغلب موقتی بود، دیگری مسئولین محلی بود که عمدتاً وراثتی و دائم بودند و خان‌ها و حاکمان و نایب‌الحکومه‌ها و کلانتران را شامل می‌شد. گیلان یکی در زمرهٔ چهار ایالت ثروتمند ایران بود و درآمدش گرچه تغییر می‌کرد، قابل توجه بود. علاوه بر این از ۱۸۹۷ که تشکیلات جدید گمرکی به دستیاری [[بلژیکی]]‌ها تاسیس شد، درآمد گیلان از گمرک به شدت افزایش یافت. در ۱۹۱۲ درآمد گمرکی ۹٫۶ میلیون [[قران]] یا به عبارتی، بیش از دو پنجم درآمد کشور از گمرکات بود. افزون بر این دهقانان گیلانی از همتایان شان در بیش‌تر ایالات ایران بهتر بودند. این باید در خاطر بماند که حضور شدید تجار و کارگران خارجی (روس، یونانی، ارمنی) در گیلان و آگاهی بیشتر از پیشرفت‌های اجتماعی در غرب عوامل مؤثر در ایجاد جنبش‌های پیشروی اعتراضی کارگری مختلف و حضور فعال ایالت در جنبش‌های انقلابی در ۱۹۰۶ تا ۱۹۲۱ بود.<ref name="EIr19">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Rezazadeh Langaroudi|نام= Reza|پیوند نویسنده=رضا رضازاده لنگرودی|مقاله={{unicode|GĪLĀN vii. History in the 19th century}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-vii|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران= |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdjAX3Z | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref>

==== قرن بیستم ====
{{اصلی|تاریخ گیلان در قرن بیستم|نهضت جنگل|جمهوری شوروی سوسیالیستی ایران|قیام سیاهکل}}
در ژوئیه ۱۹۰۹ پس از تعطیلی مجلس در دوره [[محمد علی شاه]] و به توپ بسته شدن [[مجلس شورای ملی]]، مجاهدان مشروطه خواه گیلانی به سوی پایتخت روان شدند و با [[فتح تهران]] به همراه عشایر بختیاری، نظام مشروطه را باز در ایران مستقر کردند و [[سپهدار اعظم|سپهدار اعظم تنکابنی]]، فرمانده مشروطه خواهان گیلانی نیز صدر اعظم ایران شد.<ref name="afari">{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=آفاری|نام=ژانت|پیوند نویسنده=ژانت آفاری|عنوان=سوسیال دموکراسی و انقلاب مشروطیت |ژورنال=ایران نامه |صفحات=|شماره=۴۳|مکان=|ناشر= |تاریخ=تابستان ۱۳۷۲|پیوند=http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/363736|پی‌نوشت=| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdjVQZI | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}</ref>
با آغاز جنگ بین‌الملل اوّل (۱۹۱۴) و ورود نیروهای خارجی به خاک ایران و گسترش فساد در دولت و دخالت نیروهای بیگانه اوضاع سیاسی کشور آشفته بود و زمینداران بزرگ گیلان هم با پشتیبانی کنسول روسیه، بر غارت اهالی شهرها و دهقانان افزوده بودند.[[میرزا کوچک خان]] که در تهران با [[هیئت اتحاد اسلام|اتحاد اسلام]] در تماس بود برای ایجاد یک پایگاه نظامی و مبارزه چریکی مخفیانه به گیلان رفت و نخستین پایگاه جنگهای چریکی دهقانی را به همراه هفت نفر دیگر از جمله [[دکتر حشمت]] در [[تولم‌شهر|تولم]] ایجاد کرد. به تدریج دهقانان و زحمتکشان شهری و بخش از روشنفکران جذب جنبش شدند. قوای دولتی مورد حمایت روسیه و بریتانیا، در حال نزاع دائم با جنگلیهای مستقر در روستاها بودند. از ژانویه ۱۹۱۷، آنان شروع به خلع سلاح زمینداران و گماشتن نمایندگان خود بر مصادر دولتی در حوزه نفوذ خود کردند. به زودی، وقوع [[انقلاب اکتبر]] در روسیه به جنگلیها امید بیشتری داد. روسها در نتیجه ضعف ناشی از انقلاب با جنگلیها روابط دوستانه برقرار کردند و قول دادند قوایشان را از گیلان خارج کنند. بازگشت قوای [[عثمانی]] در ماه مه به ایران و تسخیر [[تبریز]] هم به پیشرفت آنان کمک کرد. جنگلیها در زمانی فوق‌العاده کوتاه خود را در گیلان تثبیت کردند. تا پایان این سال همه مسؤولین از منصوبین جنگلیها بودند و پس از انقلاب اکتبر همه مسؤولین منصوب حکومت تهران از گیلان خارج شده بودند. آنان دست به اصلاحات اجتماعی مهمی زدند. دهقانان را از پرداخت مالیات معاف کردند. آبرسانی را در دست گرفتند. این اقدامات منجر به ارتقای کشاورزی شد و در شرایطی که همه ایران درگیر قحطی بود تولید کشاورزی گیلان به بالاترین حد خود رسید. آنها به تهران قحطی زده و باکو برنج می‌فرستادند. تا پایان این سال، آنان از ۱ میلیون تومان عایدی خود به کارمندانشان ۲۱۰۰۰ تومان حقوق ماهیانه می‌دادند. در ۵ ژوئن ۱۹۲۰، [[جمهوری شوروی سوسیالیستی ایران]] اولین و تنها جمهوری سوسیالیستی در ایران تأسیس شد. در اوایل تیر ۱۲۹۹ [[کنگره اول حزب کمونیست ایران]] در [[انزلی]] برگزار شد. سپس، تعدادی از زنان رشت [[جمعیت پیک سعادت نسوان]] را برای پی‌گیری حقوق سیاسی و اجتماعی زنان تاسیس کردند. این جمعیت نخستین گروه در ایران بود که [[هشت مارس]] را به عنوان [[روز زن]] پذیرفت و هر سال مراسم بزرگداشت آن را اجرا می‌کرد.<ref name="mashrouteh"/> این حکومت با حمله قوای حکومت مرکزی سقوط کرد.<ref name="EIjangali">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Dailami|نام=Pezhmann |مقاله={{unicode|jangali movement}} |دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/jangali-movement|ویراستاران=|ناشر=|سال=|زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdl1REa | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}</ref><ref name="ravasani">{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=رواسانی|نام=شاپور |پیوند نویسنده=شاپور رواسانی|عنوان=نهضت جنگل و بنیانگذار آن میرزا کوچک جنگلی |ژورنال=اطلاعات سیاسی - اقتصادی |صفحات=۲۱۹-۲۲۲|شماره=شماره ۲۱۷ و ۲۱۸|مکان=|ناشر= |تاریخ=مهر و آبان ۱۳۸۴|پیوند=http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/96184|پی‌نوشت=| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdlNi1t | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}</ref>

== منابع ==
=== کتب ===
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=طاهری |نام= علی|کتاب=راهنمای گیلان | ناشر=عالی |سال=۱۳۷۷}}
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام=  |کتاب=کتاب گیلان | جلد=دوم| ناشر=گروه پژوهشگران ایران|سال=زمستان ۱۳۸۰}}
* {{یادکرد|فصل=|کتاب=جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)|نویسنده =[[الیز ساناساریان|ساناساریان، الیز]] |ترجمه=[[نوشین احمدی خراسانی]]|ناشر =نشر اختران |چاپ=اول |شهر=تهران |صفحه=ص۷۴|سال=۱۳۸۴ |شابک=ISBN 964-7514-78-6}}
* {{یادکرد|فصل=|کتاب=زنان ایران در جنبش مشروطه|نویسنده = ناهید، عبدالحسین|ترجمه=|ناشر =نشر احیا|چاپ=|شهر=تبریز|کوشش=|ویرایش= |صفحه=۱۱۵|سال=۱۳۶۰|شابک=}}

{{چپ‌چین}}
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= Jahangiri|نام=Nader |پیوند نویسنده= نادر جهانگیری |کتاب=Gilaki dialect of Lahijan: a study on phonology, morphology & lexicon, Volume 3 | ناشر=Research Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa |سال=۲۰۰۳}}
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Yarshater  |نام= E. | پیوند نویسنده = احسان یارشاطر |کتاب=The Cambridge History of Iran:Seleucid Parthian | پیوند= http://books.google.com/books?id=y7IHmyKcPtYC&lpg=PP1&pg=PA766#v=onepage&q&f=false | جلد = Volume 3 (1) |ناشر=Cambridge University Press,  |سال=۱۹۸۳}}
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Yarshater  |نام= E. | پیوند نویسنده = احسان یارشاطر |کتاب=The Cambridge History of Iran:Seleucid Parthian | پیوند=  | جلد =Volume 3 (2) |ناشر=Cambridge University Press,  |سال=۱۹۸۳}}
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Tarn  |نام=William |پیوند نویسنده=|کتاب=Alexander the Great: Volume 1, Narrative |پیوند=http://books.google.com/books?id=eos6AAAAIAAJ&lpg=PA121&dq=gilan%20%2B%20cadusii&lr=&client=firefox-a&pg=PA121#v=onepage&q&f=false |جلد=Volume 3 (1) |ناشر=CUP Archive, |سال=۱۹۷۹| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdfYNvW | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Keddie |نام= Nikki R. | پیوند نویسنده = نیکی کدی |کتاب=Modern Iran: Roots and Results of Revolution | پیوند= http://books.google.com/books?id=9uTdrOschzoC&lpg=PA220&ots=fHL9TMgCc6&dq=gilan%20%2B%20siahkal&pg=PA220#v=onepage&q&f=false | جلد =  |ناشر=Yale University Press  |سال= ۲۰۰۳}}
{{پایان چپ‌چین}}

=== مقالات ژورنال و کنفرانس ===
* {{یادکرد ژورنال | نام خانوادگی = کهنسال واجارگاه| نام =حسن | پیوند نویسنده =  | عنوان = گیلان در دوره امپراطوری ماد | ژورنال = دومین همایش ملی ایرانشناسی  |صفحات= | شماره =  | مکان = تهران | ناشر = [[بنیاد ایران شناسی |بنیاد ایران شناسی]] | تاریخ =  ۱۳۸۳| پیوند = http://www.irane7000saale.com/pdf-Iran-7000/Bonyad-IranShenasi/2nd-Iranology-Hamayesh/Joghrafiaye-Tarikhi/Gilan-2l-irane7000saale-com.pdf| پی‌نوشت =}}
* {{یادکرد ژورنال | نام خانوادگی = کی| نام =هرموز | پیوند نویسنده =  | عنوان =سینمای ایران، ترکیه، مصر: سه جامعه در پی هویتی نوین | ژورنال = ایران نامه  |صفحات= ۲۸۲-۲۹۱| شماره =۵۸  | مکان =  | ناشر =   | تاریخ =  ۱۳۷۶| پیوند = http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/353918?sta=&sto=&ste=%u0627%u0628%u0631%u0627%u0647%u06cc%u0645+%u0645%u0631%u0627%u062f%u06cc| پی‌نوشت =}}
* {{یادکرد ژورنال | نام خانوادگی =  کلباسی| نام =ایران | پیوند نویسنده =  | عنوان =پیشوند فعلی ha و گونه‌های آن در گویش‌های ایرانی | ژورنال = دو فصلنامه زبان شناسی |صفحات= ۵۷| شماره = ۱-۲ (پیاپی ۴۲)  | مکان =  | ناشر =   | تاریخ =  ۱۳۸۵| پیوند = | پی‌نوشت =}}
*  {{یادکرد ژورنال |  نام خانوادگی =   سقراطی| نام =سید امیر|ژورنال = تندیس |پیوند ژورنال = تندیس (مجله) | عنوان =یاد نقاش فراموش شده در لابه لای کلمات در گاه یاد حبیب محمدی)| پیوند = http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/487726 |  دوره =  | تاریخ =  ۲۳ تیر ۱۳۸۸  | شماره = ۱۵۳ | ص = ۸-۹}}
* {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=رواسانی|نام=شاپور |پیوند نویسنده=شاپور رواسانی|عنوان=نهضت جنگل و بنیانگذار آن میرزا کوچک جنگلی |ژورنال=اطلاعات سیاسی - اقتصادی  |صفحات=۲۱۹-۲۲۲|شماره=شماره ۲۱۷ و ۲۱۸|مکان=|ناشر= |تاریخ=مهر و آبان ۱۳۸۴|پیوند=http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/96184|پی‌نوشت=| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdlNi1t | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}
* {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=آفاری|نام=ژانت|پیوند نویسنده=ژانت آفاری|عنوان=سوسیال دموکراسی و انقلاب مشروطیت  |ژورنال=ایران نامه |صفحات=|شماره=۴۳|مکان=|ناشر= |تاریخ=تابستان ۱۳۷۲|پیوند=http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/363736|پی‌نوشت=| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdjVQZI | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}

=== دانشنامه‌ها ===

* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= احمدی |نام= محسن|مقاله= {{unicode|پیربازار}} |دانشنامه= [[دانشنامه بزرگ اسلامی]] |نشانی= http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=5598|ویراستاران= |ناشر=  |سال=  |زبان=fa}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= امیراحمدیان|نام= بهرام |مقاله=  {{unicode|تقسیمات کشوری}}|دانشنامه= [[دانشنامه جهان اسلام]] |نشانی= http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3749|ویراستاران= |ناشر=  |سال=  |زبان=fa}}
{{چپ‌چین}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=  Bromberger|نام=   Christian |پیوند نویسنده=کریستین برومبرژه |مقاله= {{unicode|GILĀN xxi. Cooking}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-xxi-cooking|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران=   |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=|نام=|مقاله={{unicode|Gīlān}} |دانشنامه=[[Encyclopædia Britannica|دانشنامه بریتانیکا]] |نشانی=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/233507/Gilan|ویراستاران=|ناشر=|سال=|زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdYU2tD | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=  Abdi|نام=   Kamyar |پیوند نویسنده=کامیار عبدی|مقاله= {{unicode|MĀRLIK}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/marlik|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران=   |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=  Bromberger|نام=   Christian |پیوند نویسنده=کریستین برومبرژه |مقاله= {{unicode|GILĀN xv. Popular and Literary Perceptions of Identity}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/marlik|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران=   |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Sotoudeh|نام= Manouchehr |پیوند نویسنده=منوچهر ستوده|مقاله={{unicode|GĪLĀN ix. Monuments century}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-ix|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران= |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZe5VK63 | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Schmitt|نام= Rüdiger |پیوند نویسنده=رودیگر اشمیت|مقاله= {{unicode|CASPIANS}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/caspians-gk|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران=  |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Lewis|پیوند نویسنده= برنارد لوییس|نام= Bernard |مقاله= {{unicode|Lāhīd̲j̲ān}} |دانشنامه= [[دانشنامه اسلام|Encyclopedia of Islam]] |ویرایش= Second |ویراستاران= [[ولادیمیر مینورسکی|V. Minorsky]] |ناشر= [[انتشارات بریل|Brill Online]] |سال= ۱۹۸۶ |نشانی = http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/lahidjan-SIM_4612|زبان=en}}
*{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Bazin|نام=Marcel |مقاله={{unicode|ĀZĀD}} |دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/azad-zelkova|ویراستاران=|ناشر=|سال=|زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdd7RPR | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Netzer|نام=Amnon |پیوند نویسنده=امنون نتصر |مقاله={{unicode|GILĀN}} |دانشنامه=[[دانشنامه جوداییکا|Encyclopaedia Judaica]] |ویرایش=|ویراستاران=|ناشر= |سال=|پیوند=http://www.highbeam.com/doc/1G2-2587507298.html|زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdtzdTy | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}
*  {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Spuler|نام= B. |پیوند نویسنده = برتولد اشپولر |مقاله= {{unicode|GILAN}} |دانشنامه= [[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]] |ویرایش= Second |ویراستاران=B. LEWIS, CH. PELLAT AND J. SCHACHT | جلد = II|ناشر= [[انتشارات بریل|Brill Online]] |سال= ۱۹۹۱ |زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Lewis|نام= Bernard |مقاله= {{unicode|GILAN}} |دانشنامه= [[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]] |ویرایش= Second |ویراستاران=P. Bearman; Th. Bianquis; C.E. Bosworth; E. van Donzel; and W.P. Heinrichs |ناشر= [[انتشارات بریل|Brill Online]] |سال= ۱۹۸۶ |زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Rezazadeh Langaroudi|نام= Reza|پیوند نویسنده=رضا رضازاده لنگرودی|مقاله={{unicode|GĪLĀN vi. History in the 18th century}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-vi|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران= |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdiovb5 | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Rezazadeh Langaroudi|نام= Reza|پیوند نویسنده=رضا رضازاده لنگرودی|مقاله={{unicode|GĪLĀN vii. History in the 19th century}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-vii|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران= |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdjAX3Z | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Rubin |نام=Don  |کتاب=World Encyclopedia of Contemporary Theatre: Asia/Pacific |پیوند=http://books.google.com/books?id=maGU4ziPQJQC&pg=PA203&lpg=PA203&dq=arus+guley&source=bl&ots=wIPcHKJY-m&sig=f0Caucrxz3EJVITHtEJHpq379Vc&hl=en#v=onepage&q=arus%20guley&f=false|ناشر=Taylor & Francis  |سال=۲۰۰۱| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZeHbmHD | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}
* {{یادکرد
|فصل=GĪLĀN x. LANGUAGES
|نویسنده= Donald Stilo
|کتاب= [[دانشنامه ایرانیکا]]
|ویرایش=ویرایش یکم
|ناشر=
|سال=
|شابک=}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Madelung|نام= Wilferd |پیوند نویسنده=ویلفرد مادلونگ|مقاله= {{unicode|GĪLĀN iv. History in the Early Islamic Period}} |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-iv|دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش= |ویراستاران=.  |ناشر= |سال= ۲۰۱۲ |زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Kasheff|نام=Manouchehr |مقاله={{unicode|GĪLĀN v. History under the Safavids}} |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-v|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |ویرایش=|ویراستاران= |ناشر=|سال=۲۰۱۲ |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdhyXJ0 | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Bromberger|نام=Christian |مقاله={{unicode|GILĀN xiv. Ethnic Groups}} |دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-xiv-ethnic-groups|ویراستاران=|ناشر=|سال=|زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdpC3CF | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Bazin|نام= Marcel |پیوند نویسنده = مارسل بازن|مقاله= {{unicode|GĪLĀN i. GEOGRAPHY AND ETHNOGRAPHY}} |دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-i-geography|ویراستاران= |ناشر=  |سال=  |زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Frawley |نام=William J. |کتاب=International Encyclopedia of Linguistics: 4-Volume Set, Volume 1 |پیوند=http://books.google.com/books?id=sl_dDVctycgC&pg=RA1-PA309&dq=%22gilan+province+languages%22&hl=en&sa=X&ei=DXG6T5rnBKaY6AGt3rm1Bw&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q=%22gilan%20province%20languages%22&f=false|ناشر=Oxford University Press|سال=| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EZdU5feU | تاریخ بایگانی = ۲۰ فوریه ۲۰۱۳}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی= Dailami|نام= Pezhmann |مقاله= {{unicode|JANGALI MOVEMENT}} |دانشنامه= [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/jangali-movement|ویراستاران= |ناشر=  |سال=  |زبان=en}}

[[رده:استان گیلان]]
[[رده:استان‌های ایران]]